پدر و مادر اثربخش یا غیر اثربخش (کنترل‌گر و سمی)
یادداشت پدر و مادر اثربخش یا غیر اثربخش (کنترل‌گر و سمی) از خانم سحر بدری در مورد نحوه برخورد صحیح والدین با فرزندان خود که در پایگاه خبری سمن جوانان منتشر شده است و به صورت تخصصی موضوع فرزندپروری را آسیب شناسی می کند.
معنای واژه پدر و مادر
واژه پدر و مادر در فرهنگ لغت دهخدا (ابوان والدین) ترجمه‌شده و از لحاظ زیستی زمانی که دو جنس نر و ماده (برای غیر انسان) و زن و مرد (برای انسان) فرزندی به دنیا بیاورند اطلاق می‌شود.
پدر و مادر بودن
لقب پدر و مادری با فرزند آوری پدید می‌آید؛ اما پدر و مادر شدن منوط به دانستن نکاتی است که از زادوولد کردن و به دنیا آوردن شخصی که از نظر فیزیکی و تا حدودی اخلاقی و رفتاری شبیه ماست تفاوت دارد.
تفاوت پدر و مادر اثربخش و پدر و مادری که غیر اثربخش
در این یادداشت قصد دارم به تفاوت پدر و مادر اثربخش و پدر و مادری که غیر اثربخش، کنترل‌گر و سمی است اشاره‌کنم و تعدادی نکته و راه‌کار در مورد اینکه چگونه بتوانیم تبدیل به والدینی اثربخش شویم تا بتوانیم به چرخه‌ی زیستی حیات و تربیت نسلی سالم با کمترین آسیب‌ها و مشکلات روان‌شناختی و تربیتی کمک کنیم.
ابتدا به توصیف والدینی که غیر اثربخش و کنترل‌گر هستند می‌پردازم و سپس ویژگی‌های والد اثربخش را بیان می‌کنم.
آرزوی پدر و مادر چیست؟
اگر در طول تاریخ از هر پدر و مادری پرسیده باسیم که آینده فرزندت چقدر برایت اهمیت دارد؟ قریب‌به‌یقین نودونه درصدشان گفته‌اند (ما اصلاً برای فرزندانمان تلاش می‌کنیم و برای خوشبختی و آینده‌ها رنج می‌کشیم که آنها خوشبخت و عاقبت‌به‌خیر باشند اما بیشتر اوقات ناخواسته و از روی ناآگاهان کارهای انجام داده‌اند که به خیال خود به نفع فرزندشان بوده اما دریغ که به تباهی و نابودی حال و آینده فرزندشان انجامیده است.
پدر و مادر دنبال زندگی نزیسته خود برای فرزندان هستند
بیشتر اوقات والدین در فرزندشان به جستجوی زندگی نزیسته خود (همان زندگی که همیشه آرزویش را داشته‌اند اما هیچ‌گاه نتوانسته‌اند به آن دست پیدا کنند) می‌پردازند.
به‌عنوان‌مثال یکی از والدین همیشه دلش می‌خواسته دکتر یا مهندس یا نقاش و… شود اما بنا به شرایط و موقعیت زندگی و فرهنگی و آداب‌ورسومی و مالی و جغرافیایی نتوانسته به اهداف خود دست پیدا کند یا حتی والدینش این اجازه را به او نداده‌اند که رؤیای خود را تحقق بخشد، حال که صاحب فرزندی شده است آرزو دارد فرزند خود را در لباس پزشکی خلبانی یا در حرفه‌ی مهندسی و… ببیند. بدون اینکه به نیازها و علایق و سلایق فرزند خود کوچک‌ترین توجهی داشته باشد.
کلیشه‌های جنسیتی و فرهنگی در جامعه
بیشتر افراد بنا به وجود کلیشه‌های جنسیتی و فرهنگی در جامعه خیلی از شغل‌ها را برای فرزند خود مناسب نمی‌دانند مثلاً: (مرد که آشپز نمیشه!)، (زن که مکانیک و خلبان نمیشه!) یا (زن نباید دریانورد شه! آنجا فقط جای مرداست!)؛ و خیلی از کلیشه‌های جنسیتی اشتباه که مانع تحقق آرزوهای فرد و از بین رفتن آرزوها و هویت شخصی وی می‌شود.
رفتار خطرناک و سمی والدین با فرزندان
رفتار خطرناک و سمی دیگری که خیلی از والدین ناآگاه انجام می‌دهند دوست داشتن با قید و شرط فرزندشان است. (اگر نمره ببست نگیری دیگه دوستت ندارم!) یا (اگر ظرف‌ها رو نشوری دیگه دوستت ندارم!) و یا اگر این کار را برای من و همان‌طور که من میخوام انجام ندهی دیگر خیری از دوست داشتن من نیست و من دیگر تو را فرزند دلبند و سربه‌راه خودم به‌حساب نمی‌آورم.
حتی خود ما بارها و بارها با این جملات از سمت والدینمان روبه‌رو شده‌ایم و آنها توانسته‌اند با فریب وجدان ما و ایجاد ترس و احساس طرد شدن، ما را کنترل کنند و به خواسته‌های خود برسند.
والدینی که کودکان خود را تنبیه بدنی می‌کنند، کودکان خود را سرزنش می‌کنند، به آنها برچسب‌های توهین و تحقیرآمیز می‌زنند، به آنها ناسزا می‌گویند و والدینی که فرزندان خود را به بهانه‌ی آبرو و ناموس می‌کشند در رأس این دسته جای می‌گیرند.
والدینی هم که ناخواسته فرزند معلول یا دارای نقص‌های حین تولد به دنیا می‌آورند و مداوم از خداوند طلب مرگ خود یا فرزند معصوم و بی‌گناه خود را دارند و مدام این حرف‌ها را جلوی چشمان فرزند بی‌پناه خود که حتی هیچ نقشی در به دنیا آمدن خود نداشته تکرار می‌کنند در همین دسته‌بندی قرار دارند.
سبک‌های فرزند پروری مستبدانه و خشن و نامناسب
کودکانی که متأسفانه با سبک‌های فرزند پروری مستبدانه و خشن و نامناسب و والد سالار بزرگ می‌شوند و رشد می‌کنند تبدیل به افرادی خطرناک و ضداجتماعی و بیشتر اوقات بزهکار یا گاهی خجالتی، فاقد اعتمادبه‌نفس و پر از احساس عذاب وجدان که نمی‌توانند برای خود و زندگی و آینده‌شان تصمیم‌گیری کنند می‌شوند.
تبدیل‌شدن به پدر و مادر اثربخش به‌دقت و مطالعه نیاز دارد
زادوولد گردن یک توانایی است که اکثر افراد از آن برخوردارند اما تبدیل‌شدن به یک پدر و مادر اثربخش، همدل و همراه مسئله‌ای است که نیاز به‌صرف وقت، تلاش، مطالعه و آگاهی دارد.
دسترسی آسان به اطلاعات در دنیای امروز
در زمان‌های گذشته، دوران پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما این اطلاعات وجود نداشت یا اگر هم وجود داشت دسترسی به آنها برای اکثریت جامعه بسیار سخت و حتی گاهی غیرممکن بود؛ اما خوشبختانه امروزه فضای مجازی و فنّاوری و امکانات کار را برای ما خیلی راحت کرده و با یک گوشی و کلیک ساده می‌توانیم به دنیایی از اطلاعات دست پیدا کنیم.
چگونه پدر و مادر اثربخش شویم
برای پدر و مادر اثربخش شدن در ابتدا باید بخواهیم که تغییر کنیم، اشتباهات خود را بپذیریم و درصدد جل آنها بربیاییم. پدر و مادری که خطای خود را می‌پذیرید و شهامت عذرخواهی دارد. به فرزند خو می‌آموزد که همه انسان‌ها اشتباه می‌کنند، آنچه اهمیت دارد پذیرش آن و جبران و اصلاح بعد از خطاست.
کودکان را همان‌گونه که هستند بپذیریم
در مرحله‌ی بعدی باید بیاموزیم که کودکمان زا همان‌گونه که هست با تمام علایق و سلایق و استعداد و نقص‌هایش بپذیریم و بدون تنبیه و جنسیت زدگی آنها را دوست بداریم.
دوست فرزندانمان باشیم
باید بدانیم که باید در ابتدا پدر و مادر و سپس دوستشان باشیم، اگر نتوانیم دوست خوبی برای فرزندمان باشیم، آنها کمبودهای خود را در خیابان‌های اجتماع جستجو می‌کنند و در بیشتر اوقات پیش‌آمده که آشنایی با یک دوست بد فرد را به قهقرا و تباهی کشانده است.
به فرزندانمان طعنه نزنیم
برای فرزندانمان زمان بگذاريم، با آنها بازی کنیم و به‌دوراز قضاوت و ایجاد رعب و وحشت و توبیخ و تنبیه و سرزنش و کتک به حرف‌هایشان گوش دهیم و درکشان کنیم. توصیه‌ها و نصیحت‌هایمان را در قالب طعنه و کنایه (دیدی بهت گفتم آخرش این میشه!)، (تو به دنیا اومدی که آبروی ما رو ببری!)، (من بهت هشدار داده بودم!)، (تو فقط مایه‌ی ننگ مایی!)، (حالا هی گوش نکن ببین کی دودش توی چشمت میره!)…نگوییم.
چند سؤال اساسی از والدین
ما فرزندانمان را به این دنیا می‌آوریم که به آنها راه و روش درست زندگی کردن را بیاموزیم و آنها را برای آینده آماده کنیم، اما نکته مهم اینجاست آیا ما خود راه و روش درست زندگی کردن را آموخته‌ایم؟ چقدر برای درست زندگی کردن مطالعه کرده‌ایم؟ آیا والدینی کنترل‌گر، وسواسی و وابسته نیستیم؟ چقدر توانایی پذیرش اشتباهاتمان را داریم؟
خانه اولین مدرسه و پدر و مادر اولین معلمان هستند
سبک آموزش و یادگیری اکتشافی هدایت‌شده فقط مناسب مدرسه و معلم و آموزش‌وپرورش نیست، خانه اولین مدرسه ما و پدر و مادر اولین معلمان ما هستند. ما چقدر با سبک آموزش اکتشافی هدایت‌شده آشنا هستیم؟
سبک آموزش اکتشافی هدایت‌شده چیست
سبکی که خط‌مشی کلی را به فرد نشان می‌دهیم اما کشف و جستجوی جزئیات را به او واگذار می‌کنیم و به‌عنوان راهنما و حامی در کنارشان قدم می‌زنیم، نه اینکه عقایدمان را به آنها تحمیل کنیم و زندگی و آینده‌شان را تحت کنترل و سیطره خود دربیاوریم و به بهانه‌ی دلسوزی به علایق و سلایقشان هیچ اهمیتی ندهیم و برایشان تصمیم بگیریم. ما با این طرز رفتار و برخورد با فرزندانمان نمی‌توانیم از آنها توقع عشق و احترام داشته باشیم.
والدین اثربخش کدام اند؟
والدین اثربخش والدینی هستند که از پیروزی و موفقیت فرزندانشان شاد و خرسند می‌شوند اما شکست‌هایشان را تحقیر و سرزنش نمی‌کنند، بلکه توانایی پذیرش شکست و تلاش دوباره و دوباره و چندباره را به آنها می‌آموزند؛ و در این مسیر با ایجاد آرامش و اعتمادبه‌نفس در کنار فرزندانشان قرار می‌گیرند.
والدین غیر اثربخش کدام اند؟
والدین غیر اثربخش والدینی هستند که مرتب به فرزندانشان تأکید می‌کنند (چون شکست خوردی، قبول نشدی، نتوانستی به دستش به یاری، این کار و کردی، آبروی خودت و مارو بردی! حالا چجوری سرمون رو توی فامیل بالا بگیریم! به بقیه چی بگیم؟!) اما والدین اثربخش والدینی هستند که مرتب به فرزندانشان یادآوری می‌کنند (شکست جزئی از موفقیت است و این به تو یاد می‌دهد که این راه دیگر امتحان نکنی و راه دیگری که تو را به اهدافت می‌رساند برگزینی. تو چه پیروز این میدان باشی و چه شکست بخوری ما تو را همان‌گونه که هستی دوستت داریم و تو تا ابد فرزند عزیزتر از جانمان باقی خواهی ماند)
فرزندان از رفتار ما شخصیت می‌آموزند
کلام آخر اینکه فرزندان ما از گفتار ما نمی‌آموزند از رفتار و منش و شخصیت ما می‌آموزند، پس برای اینکه بخواهیم فرزندانی سالم و صالح داشته باشم باید ابتدا باید در ادب و تربیت خود بکوشیم.
یادداشت از سحر بدری کارشناس ارشد رشته روانشناسی
اخبار مرتبط
یادگیری اکتشافی و سنجش عملکردی
ثبت دیدگاه