به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست
بقای بشر در طول تاریخ وابسته به منابع طبیعی بوده و ساکنان کره زمین قرن‌هاست که از این منابع به‌صورت روزانه بهره می‌برند. به همین دلیل حفاظت از محیط‌زیست وظیفه فردی اشخاص است، زیرا زندگی تمامی نسل بشر وابسته به این امر مهم است. امروز ۱۵ خردادماه به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست این یادداشت از امین گلی کلانپا؛ فعال فرهنگی و اجتماعی استان اردبیل منتشرشده است.
اهمیت محیط‌زیست
اهمیت محیط‌زیست زمانی آشکار می‌شود که بفهمیم که محیط‌زیست یا اکوسیستمی که در آن زندگی می‌کنیم، خدمات طبیعی بسیاری برای انسان و سایر موجودات ارائه می‌دهد که برای سلامتی، کیفیت زندگی و بقای آنها ضروری می‌باشند. مثلاً جنگل‌ها دی‌اکسید کربن و سایر آلاینده‌ها را از هوایی که تنفس می‌کنیم حذف می‌کنند و دمای هوا را خنک می‌کنند. همچنین باید بدانید تالاب‌های ما آب طوفان را ذخیره کرده و سفره‌های آب زیرزمینی را با این آب‌های تصفیه‌شده شارژ می‌کنند. تپه‌های ساحلی در سواحل، موانع طبیعی برای امواج طوفان ایجاد می‌کنند و زیستگاه‌های مهم و مسیرهای سفر برای حیات‌وحش را فراهم می‌کنند.
به چه جایی محیط‌زیست می‌گویند؟
اولین قدم در نگهداری از محیط‌زیست، شناخت دقیق‌تر آن است. خداوند نعمت‌های زیادی را به ما انسان‌ها عطا کرده که وظیفه ما سپاس گذاری از خداوند بابت این نعمات و از همه مهم‌تر محافظت از آن‌هاست. یکی از مهم‌ترین نعمت‌های خداوند که شرایط را برای زندگی ما در این دنیا فراهم کرده، محیط‌زیست است. همه قسمت‌هایی که در آن زندگی می‌کنیم، هوایی که تنفس می‌کنیم، تمام درختان، گیاهان و جانوران بخشی از محیط‌زیست این کره خاکی به شمار می‌روند. به‌طورکلی هر محیطی که زندگی و حیات در آن جریان دارد، بخشی از محیط‌زیست این سیاره است. از عمیق‌ترین نقطه تا جو سیاره زمین، بخشی از محیط‌زیست این کره خاکی محسوب می‌شوند. ضروری‌ترین عوامل حیات انسان در محیط‌زیست قرار دارد و اگر محیط‌زیست نابود شود زندگی روی زمین هم به پایان می‌رسد.
تمام اجزای محیط‌زیست به هم متصل هستند
مهم‌ترین نکته در مورد محیط‌زیست این است که تمام اجزای آن به هم متصل هستند. درواقع محیط‌زیست مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی و شیمیایی است که توسط اجزای آن انجام می‌شود و اگر یکی از بخش‌های محیط‌زیست از بین برود، فعالیت سایر بخش‌ها هم متوقف خواهد شد. به‌عنوان‌مثال اگر درختان و گیاهان در محیط‌زیست نباشند، دیگر اکسیژنی تولید نمی‌شود و حیات زمین به‌راحتی پایان می‌یابد. هیچ بخشی از محیط‌زیست قابل‌حذف شدن نیست و تمام موجودات و ذرات در طبیعت برای هدفی خاص آفریده‌شده‌اند. محیط‌زیست از زمان پیدایش زمین وجود داشته و سال‌ها از نسلی به نسل دیگر منتقل‌شده است. ما هم وظیفه‌داریم تا از محیط‌زیست جهانی به‌خوبی مراقبت کنیم و آن را برای سال‌ها و نسل‌های آینده به ارث بگذاریم.
تاریخچه روز جهانی محیط‌زیست
با توجه به اهمیت بسیار زیادی که محیط‌زیست زمین روی زندگی انسان‌ها دارد، تصمیم گرفته شد تا روزی را به نام محیط‌زیست نام‌گذاری کنند. تاریخچه روز جهانی محیط‌زیست به ۵۰ سال پیش یعنی سال ۱۹۷۲ برمی‌گردد. در روز ۵ ژوئن این سال سازمان ملل برای اولین بار کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط‌زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. هم‌زمان با این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل هم قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP) شد. در این نشست که به کنوانسیون استکهلم معروف است، حق برخورداری از محیط‌زیست هم‌رده با حقوق بشر قرار گرفت. همچنین حق بهره‌مندی از محیط‌زیست سالم، به‌عنوان یکی از حقوق اصلی تمام مردم جهان شناخته شد.
برگزاری کنفرانس سازمان ملل در روز ۵ ژوئن
به دلیل برگزاری کنفرانس سازمان ملل در روز ۵ ژوئن، این روز را به‌عنوان روز جهانی محیط‌زیست نام‌گذاری کردند. روز محیط‌زیست در کنار روز زمین بهانه‌ای برای یادآوری اهمیت حفاظت از محیط‌زیست و کره زمین است. در این روز تمام مردم جهان تمام تلاش خود را برای حفاظت و احیای محیط‌زیست به کار می‌گیرند.
هدف از نام‌گذاری روز محیط‌زیست
با شکل‌گیری انقلاب صنعتی اروپا در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی، ماشین و ابزارآلات جای انسان را گرفتند. پیشرفت علم و صنعت تأثیر زیادی در زندگی بشر داشت اما ضربه‌های سنگین و جبران‌ناپذیری را به‌سلامتی مردم و محیط‌زیست وارد کرد. درست است که صنعتی شدن جوامع بشری بسیاری از کارها را راحت‌تر کرد، اما میزان انتشار آلودگی در محیط‌زیست را به‌شدت افزایش دارد. ماشین‌آلات برای فعالیت نیاز به سوخت داشتند و سوختن آنها باعث انتشار گازهای سمی و گلخانه‌ای به هوا شد. افزایش استخراج سوخت، ساخت مواد شیمیایی جدید، ظهور نیروگاه‌ها و استفاده گسترده از خودروها باعث شد طی چند دهه بسیاری از بخش‌های محیط‌زیست آسیب ببینند. به همین دلیل روز جهانی محیط‌زیست به‌عنوان نمادی برای آگاهی بخشی در مورد اهمیت حفظ محیط‌زیست جهانی نام‌گذاری شد. اهداف UNEP از برگزاری روز جهانی محیط‌زیست، بخشیدن چهره انسانی به مسائل زیست‌محیطی، توانمندسازی مردم برای تبدیل‌شدن به فعالان محیط‌زیستی، ارتقا بینش جامعه در کنار تغییر دیدگاه‌های عمومی در خصوص نقش محوری و اساسی محیط‌زیست و ترویج مشارکت مردم برای حفظ محیط‌زیست زمین است. هرساله نیز یکی از مسائلی که شدیداً محیط‌زیست را تهدید می‌کند، به‌عنوان موضوع این روز انتخاب می‌شود. برنامه‌های روز جهانی محیط‌زیست حول محور آگاهی بخشی عمومی در مورد خطراتی که سلامتی محیط‌زیست را تهدید می‌کنند و همچنین رفع آلودگی‌های زیست‌محیطی انجام می‌شوند.
شعار روز جهانی محیط‌زیست در سال ۲۰۲۲
شعار امسال روز جهانی محیط‌زیست، بسیار بر حفظ و فعالیت مردم برای نگهداری محیط‌زیست تأکید دارد. (بازنگری، بازآفرینی و ترمیم) شعار امسال سازمان است. به این نکته نیز باید اشاره‌کنیم که افراد باید تصمیمات خود را بگیرند تا تغییرات بسیار جزئی در سبک زندگی خود بدهند چراکه برای حفظ محیط‌زیست این تغییرات لازم است.
مسؤولیت انسان در حفظ محیط‌زیست
انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات و جانشین خداوند بر روی زمین، حق دارد از نعمت‌های الهی استفاده کند؛ اما این استفاده نباید آن‌چنان باشد که حق دیگران در بهرهبرداری از این نعمت الهی درخطر قرار گیرد. به‌عبارت‌دیگر، انسان همانگونه که حق استفاده و بهره‌مندی از محیط‌زیست سالم را دارد، مسؤولیت درست استفاده کردن از آن را نیز بر عهده دارد. با نگاهی به وضعیت فعلی محیط‌زیست، درمی‌یابیم که انسان‌ها در بهرهبرداری از طبیعت و محیط‌زیست به مسؤولیت خود در حفظ و حراست از آن به‌درستی عمل‌نکرده‌اند. شاهد این سخن، بحران عظیمی است که محیط‌زیست دچار آن شده است.
تخریب و نابودی روزافزون جنگل‌ها و مراتع، نابودی گونههای نادر گیاهی و جانوری، آلودگی آب، خاک و هوا، استفاده از سلاح‌های هسته‌ای و شیمیایی، ورود مواد نفتی و آلایندههای دیگر مانند فاضلاب کارخانهها و مجتمع‌های صنعتی به رودخانه‌ها و دریاها، آسیب دیدن لایه ازن، باران‌های اسیدی، مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی، استفاده بیرویه از سموم دفع آفات نباتی و دهها عامل آلودهکننده دیگر که نام بردن از آنها فقط بر تلخ‌کامی و ناراحتی انسان میافزاید گویای این واقعیت مهم است که بشر در دادوستد خود با محیط‌زیست، راه خطرناک و مهلکی را در پیش‌گرفته که نتیجه آن چیزی جز به خطر افتادن سلامت و حیات انسان و دیگر موجودات نخواهد بود. اندکی تأمل و تفکر در آمارهایی که همه‌روزه در مورد وضعیت محیط‌زیست بیان می‌شود، کافی است تا انسان خود را بر لب پرتگاهی احساس کند که ساخته‌وپرداخته خود اوست.
سفارش قرآن به حفاظت از محیط‌زیست
حفاظت از طبیعت و محیط‌زیست یکی از سفارش‌های مؤکد دین مبین اسلام است که در آیات و روایات متعددی بر آن تأکید شده است. به‌طوری‌که در هیچ مکتب دیگری این‌چنین تأکیدات و سفارش‌هایی برای طبیعت وجود ندارد. بسیاری از سوره‌های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعی است به‌عنوان‌مثال سوره رعد، نحل، نور، عنکبوت، نجم، بقره، شمس، حدید، لیل، قمر و … .
در آیات قرآن کریم همچون آیه ۴۹ سوره قمر «إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَر؛ ماييم كه هر چيزى را به‌اندازه آفريدهايم» که حکایت از نظم حاکم برجهان و طبیعت دارد و از آن این نتیجه به دست می‌آید که نابسامانی‌های موجود در طبیعت و آلودگی‌های زیستی ناشی از بهره‌وری نادرست از طبیعت و منابع آن است.
گاهی اوقات فعالیت‌های انسانی برای رسیدن به توسعه و رفاه موجب ضربه زدن به طبیعت می‌شود و حیات موجودات زنده دیگر را به خطر می‌اندازد به حدی که امروز بحران محیط‌زیست وجود دارد و برای رهایی از این بحران نیز باید به اصول اخلاقی و متون دینی خود مراجعه کنیم.
در آیه ۸۷ سوره مائده خداوند فرموده است: «… لَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ؛…از حد مگذريد كه خدا از حد گذرندگان را دوست نمی‌دارد» و بر این اساس کسانی که رفتار ناشایست با محیط‌زیست دارند از رحمت خداوند محروم خواهند بود. همچنین در آیه ۲۷ سوره بقره خداوند می‌فرماید: «… وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛… و در زمين به فساد مىپردازند آنان‌اند كه زيانكارانند» پس هرکسی که در زمین فساد می‌کند و ضرر می‌زند، خودش زیانکار خواهد شد.
محیط زیست در اسلام
به‌طورکلی در دین اسلام حفاظت از محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعدی باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، یک وظیفه دینی تلقی می‌شود. علاوه بر این‌ها در روایاتی از پیامبر و معصومین (ع) نیز سفارش‌هایی درباره محیط‌زیست شده است. به‌عنوان‌مثال پیامبر (ص) فرمودند: «تحفظوا من الارض فإنها أمکم»؛ یعنی از زمین حفاظت کنید به‌درستی که آن مادر شماست و در جای دیگری نیز فرمودند: «ان قامت علی احدکم القیامه و فی یده فسیله فلیغرسها»؛ یعنی اگر قیامت برپا شود و در دست نهالی باشد باید آن را بکارد.
سخن پایانی
انسان به‌عنوان جزئی از این جهان، باید با دیگر مخلوقات خداوند همکاری سازنده و پایدار داشته باشد. محیط‌زیست و طبیعت، محلی است که انسان در آن متولدشده و رشد و نمو کرده است و گهواره انسان محسوب می‌شود. بدین سبب، باید به‌گونه‌ای با آن رابطه برقرار کند که ضمن برخوردار شدن از مواهب طبیعی، در حفظ سلامت و پایداری آن نیز بکوشد.
آیات و روایات فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد خداوند، طبیعت و محیط‌زیست را برای انسان آفریده و او حق تصرف در آن را دارد؛ اما از سوی دیگر تأکید می‌کند که حق بهره‌مندی از محیط‌زیست، اختصاص به یک نسل ندارد. ازاین‌رو، باید بهرهبرداری از آن اصولی و عادلانه باشد؛ به‌طوری‌که هم‌نسل حاضر و هم‌نسل‌های آینده بتوانند در پناه آن زندگی سالمی داشته باشند؛ بنابراین، سوءاستفاده از این حق که منجر به آلودهسازی، تخریب و نابودی محیط‌زیست شود و درنتیجه به‌حق دیگران – به‌ویژه نسل‌های آینده – در استفاده از آن خللی وارد کند، ممنوع است.
منابع مورداستفاده:
www.smarttiz.com
www.alamto.com
www.abadan-ref.ir
www.beytoote.com
romakcompany.com
fa.wikifeqh.ir
fars.iqna.ir
امین گلی کلانپا؛ فعال فرهنگی و اجتماعی استان اردبیل
ثبت دیدگاه