بررسی سیره رفتاری حضرت فاطمه (س) در زندگی مشترک
در این مجال میخواهیم به بررسی زندگی نیکوترین و عاشق‌ترین زوج عالم هستی و دلیل پیدایش کون و مکان و بزرگ اسطوره‌های عشق و وفاداری و استقامت، لـَختی به تماشا نشسته و دستی به تمنّا بر کوثر وجود و معرفت ایشان زنیم و تشنگی و عطش و حلاوت خود را فرونشانیم. بررسی سیره رفتاری حضرت فاطمه (س) در زندگی مشترک می تواند برای زوج های جوان یک الگوی مهم و مطلوب باشد.
علی و فاطمه دو جان در یک بدن بودند. بی‌هیچ تردید و شائبه‌ای همچون این زوج هرگز در عالم هستی نبوده و نخواهد بود.
در پی آن هستیم با بیان بخش کوچکی از زندگی این خوشبخت‌ترین زوج عالم هستی، الگویی توشه گیریم تا در مسیر سعادت همسران نوربخش و هدایت‌گر باشد. ان‌شاءالله
خواستگاری و ازدواج
پس از هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه، عمر و ابوبکر خواستار ازدواج با فاطمه (س) بودند، امّا پیامبر اکرم (ص) پیشنهاد ازدواج آنها را نپذیرفتند و فرمودند؛ برای این موضوع منتظر فرمان خدا هستم.
شمار خواستگاران حضرت زهرا (س) محدود به این دو نفر نمیشد و گروهی از مهاجران خواستگار فاطمه (س) بودند.
شیخ طوسی از علمای شیعه میگوید؛ وقتی علی (ع)، فاطمه (س) را از محمد (ص) خواستگاری کرد، پیامبر (ص) به او گفت: پیش از تو نیز چند نفر این تقاضا را داشتند، هرگاه من به فاطمه میگفتم: اظهار بی‌میلی میکرد. چند لحظه صبر کن تا من به نزد او بروم و برگردم.
سپس خواستگاری علی (ع) را به گوش فاطمه رسانید. فاطمه ساکت ماند و صورتش را برنگرداند و پیامبر خدا اکراهی در چهره‌اش ندید، به همین دلیل آن را نشانه رضای او دانست.
تعیین مهریه
یکی از شاخصه‌های مهم این ازدواج تعیین مهریه است که متأسفانه در جامعه امروزی ما این شاخصه در ازدواج‌ها رعایت نمیشود و به همین دلیل آسیب‌های جبران‌ناپذیری در جامعه به وجود می آید. در تعیین مقدار مهریه و پرداخت مهریه دو نکته وجود دارد:
- لزوم مهریه و اهمیت آن
- پرهیز از زیاده‌روی و افراط در مقدار مهریه
با نگاهی واقع‌بینانه مشاهده میگردد که حضرت علی (ع) زره خود را به مبلغ چهارصد درهم فروختند و مهریه فاطمه زهرا (س) را پرداخت نمودند که به دستور پیامبر (ص) مقداری از آن صرف خرید عطر و بقیه خرج خرید وسایل ضروری منزل گردید.
یعنی در همان روز اول زندگی مشترک به‌عنوان یک واجب شرعی از سوی شوهر به همسر خود پرداخته شد. همچنین در تعیین مقدار مهریه، نباید افراط‌وتفریط نمود. نه آن‌قدر ناچیز که در حق زن جفا شود و نه آن‌قدر سنگین که مرد از پرداخت آن عاجز باشد و موجب بروز مشکلات عدیده گردد.
مراسم عروسی
مستحب است در مراسم عروسی غذایی تهیه شود و جمعی را اطعام کنند. ولیمه ازدواج فاطمه نیز بسیار مبارک بود؛ زیرا فقیران مدینه آن شب میهمان این جشن و سرور بودند.
مراسم هم خالی از سرور و شادی نبود. پیامبر هنگام بردن عروس به خانه داماد به دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار فرمان داد که همراه فاطمه (س) بروند و شادمانی کنند و تکبیر و تحمید بگویند، اما چیزی نگویند که خداوند راضی نباشد.
طبق روایات، اشعاری که خوانده میشد، در عین شادمانی، پرمحتوا و همراه با تکبیر و ستایش الهی بود با توجه به سنت رسول گرامی اسلام و دخت گرامی‌شان اصل شادمانی در مراسم ازدواج امری قابل‌قبول و پذیرفته است اما به معنای لهو و لعب و غنا و آوازخوانی نیست. اسلام دین اعتدال است و هرگز شادی و خنده را منع نمیکند، بلکه شادی و سرور در مراسمی مانند ازدواج از سنت‌های ائمه معصومین (ع) به شمار می‌رود؛ اما غنا و لهو و لعب، بر قداست و معنویت خانواده نوپا آسیب میزند و آنها را به ارزش‌های باطل و دروغین سوق میدهد.
فقر و تنگدستی در سال‌های آغازین ازدواج
علی (ع) و فاطمه (س) زندگی فقیرانه‌ای را آغاز کردند. زیراندازشان پوست گوسفندی بود که شب‌ها بر روی آن میخوابیدند و رواندازشان تکه عبای مندرسی بود که همه سر و پایشان را نمیپوشانید. بالشی از چرم داشتند که درونش با لیف خرما شده بود.
این فقر مربوط به سال‌های اول ازدواجشان بود چراکه در آن دوران که مهاجران تازه به مدینه آمده بودند، همگی در شرایط اقتصادی و معیشتی سختی قرار داشتند. در سال هفتم پس از هجرت که فتح خیبر رخ داد، اوضاع معیشتی مسلمانآن‌قدری بهتر شد؛ و باغ فدک را پیامبر به‌فرمان الهی به فاطمه (س) بخشید. فاطمه (س) نیز محصولات آن را انفاق مینمود و از آن در جهت کمک به فقیران استفاده مینمود.
به گفته کارن رافل استقامت فاطمه (س) در برابر تنگدستی، الگویی برای شیعیان است تا با ایمان به خدا به رویارویی با رنج‌ها و مشکلات زندگی بپردازند.
تقسیم‌کارها در خانواده
یکی از عوامل شادابی و تکامل خانواده، تعیین مسئولیت‌ها و تقسیم‌کارهاست تا از سنگینی کارها کاسته شود. خود این همکاری متقابل موجب تحکیم پیوند مودّت میان زن و شوهر می گردد. تقسیم‌کارها در خانه‌ی علی (ع) و فاطمه (س) به این صورت بود که مسئولیت کارهای بیرون از خانه ازجمله جمع‌آوری هیزم و تهیه مواد اولیه غذایی را علی (ع) انجام میدادند و خمیر کردن آرد، نان پختن، تمیز کردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه (س) باشد.
آراستگی ظاهری و باطنی برای همسر
از ویژگی‌های خانواده شیعی و اسلامی آراستگی ظاهری و باطنی برای همسر است. اما آراستگی باطنی چیست؟ در روایت از امیر المومنین داریم که زیبایی باطن را در حسن نیّت و زیبایی درون میدانستند.
هریک از همسران وظیفه دارد به‌طورجدی در هر دو زمینه تلاش نماید. دخت نبی اسلام برای زینت و استحباب انگشتری عقیق به دست میکرد. چراکه پدرش فرموده بود، هرکه انگشتری عقیق به دست کند، همواره خیر میبیند. ایشان همیشه در محیط خانه و خانواده، خوش‌بو و آراسته بودند و تنها برای همسر عزیزشان موهبت زیبایی و جمال بی‌مانندشان را میآراییدند. به عطر علاقه بسیار داشتند و همیشه با خود یک شیشه عطر داشتند. حتی زمانی که در بستر مرگ افتاده بودند، به امّ سلمه دستور دادند شیشه عطرشان را بیاورد.
ابراز محبت به همسر:
نشان دادن محبت قلبی به همسر، امری تأکید شده در روابط میان زن و شوهر است. بنیان خانواده‌های به‌دوراز محبت، بسیار سست و شکننده است. گفتن و شنیدن کلمات محبت‌آمیز، لازمه موفقیت در زندگی زناشویی است.
زندگی حضرت زهرا (س)، سرشار از گفتار آمیخته به احترام و عطوفت به حضرت علی (ع) بود. این بانوی بزرگوار در خطابی محبت‌آمیز به همسرش می‌فرمود: «روح من فدای روح تو بُوَد و جان من سپر بلای جان تو باشد.» از علی (ع) نقل می‌کنند: «هرگاه به فاطمه می‌نگریستم، همه ناراحتی‌ها و غم‌هایم برطرف میشد.»
صبر و بردباری
از مؤثرترین ویژگی‌های اخلاقی در جهت موفقیت در محیط خانواده، دست‌یابی به کیمیای صبر است. در هر خانواده‌ای که عنصر صبر آسیب ببیند، بنای محبت و استحکام نیز آفت خواهد پذیرفت. درس گرفتن از زندگی پربار حضرت فاطمه (س)، راهکارهای ارزنده‌ای برای صبر پیشگی در برابر سختی‌ها در مقابل همه خانواده‌ها قرار میدهد.
حضرت زهرا (س) در سنین پایین با علی (ع) پیمان ازدواج بست و از میان خواستگاران، علی (ع) را باوجود زهد و ساده‌زیستی‌اش برگزید.
محورهای صبر حضرت زهرا (س) در زندگی مشترک
محورهای صبر و شکیبایی حضرت فاطمه (س) در همسر داری و همراهی با علی (ع) را می‌توان در چهار مورد زیر برشمرد:
- تحمل سرزنش‌ها؛ حضرت فاطمه (س) پس از انتخاب زندگی ساده علی (ع)، از جانب زنان قریش بسیار سرزنش شد و در برابر همه سرزنش‌ها به نیکی صبر می‌فرمود
- تحمل سختی‌های کار منزل و خدمت در خانه
- تحمل مشکلات فراوان در زمان غیبت‌های طولانی حضرت امیر‌المؤمنین علی (ع) در طول جنگ‌های صدر اسلام
- شریک شدن در غم علی (ع) و تحمل رنج‌های او و همراهی صبورانه با وی.
همسر داری
همسر داری حضرت فاطمه (س) بهترین الگو برای زنان مسلمان است. شیوه رفتار با همسر برای یک زن آن‌قدر مهم است که حضرت علی (ع) می‌فرماید: جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است. فاطمه (س) باآن‌همه فضیلت، همسری نیکو و مطیع برای امیر مؤمنان علی (ع) بود. روایت است هنگامی‌که علی (ع) به فاطمه (س) می‌نگریست، غم و اندوهش برطرف میشد.
فاطمه (س) هیچ‌گاه حتی اموری را که احتمال می‌داد علی (ع) قادر به تدارک آنها نباشد، از او طلب نمی‌کرد؛ تا آنجا که از علی (ع) در رابطه با فاطمه (س) نقل‌شده است: به خدا سوگند که او را به خشم نیاوردم و تا هنگامی‌که زنده بود، او را وادار به کاری که خوشش نیاید نکردم؛ او نیز مرا به خشم نیاورد و نافرمانی هم نکرد…
از ویژگی‌های مهم حضرت فاطمه (س) این بود که آن بزرگوار بهترین یار و یاور شوهرش علی (ع) در اجرای فرامین الهی بود. پیامبر (ص) از علی (ع) سؤال کرد: همسرت را چگونه یافتى؟ و علی (ع) پاسخ گفت: نِعْمَ الْعَوْنُ على طاعَةِ اللَّهِ (بهترین یار و یاور براى اطاعت و بندگى خدا).
آن بانوی بزرگوار، نام همسر خود را با احترام یاد میکرد. گاهی وی را با کنیه «ابالحسن» می‌خواند و گاهی با یاد قرابت نسبی (ابن عم) پسرعمو، وی را ندا می‌داد. در حدیث شریف کساء آمده است که حضرت فاطمه (س) می‌فرماید: ابوالحسن على بن ابیطالب وارد شد و فرمود سلام بر تو اى دختر رسول خدا گفتم: و بر تو باد سلام اى ابا الحسن و اى امیر مؤمنان.
این‌گونه نقل نام و خطاب احترام‌آمیز یکی از نکات اصلی رابطه زوجین نسبت به یکدیگر است.
از دیگر نکات متابعت ایشان از شوهر بود. نقل است هنگام مصدومیت حضرت زهرا (س)، عمر و ابوبکر، از امیرمومنان درخواست ملاقات و عیادت ایشان را کردند، حضرت علی (ع) تقاضای آندورا به فاطمه (س) ارائه کردند و ایشان در جواب فرمودند: البیت بیتک و الحره امتک (خانه متعلق به شماست و من هم به‌منزله کنیز و خدمتگزار در خانه شما هستم).
ایمان و بندگی
پیامبر (ص) درباره حضرت فاطمه (س) می‌فرمود: ایمان به خدا در اعماق دل و باطن روح زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا خودش را از همه‌چیز فارغ می‌سازد. فاطمه دخترم بهترین زن عالم است. پاره تن من و نور چشم من و میوه دل من و روح و روان من است. حوریه‌ای است به‌صورت انسان. آنگاه‌که در محراب عبادت می‌ایستد نورش برای ملائک آسمان درخشندگی دارد و خداوند به ملائکه خطاب میکند: بنده مرا ببینید! چه طور در مقابل من به نماز ایستاده و اعضای بدنش از خوف می‌لرزد و غرق عبادت است! ای ملائکه گواه باشید که پیروان فاطمه را از عذاب دوزخ در امان قراردادم.
مشارکت در مسائل سیاسی و اجتماعی:
حضرت فاطمه (س) حتی‌الامکان از ظاهر شدن در انظار عمومی اجتناب میکرد اما این بدان معنی نبود که در مواقع حساس و لازم از انجام‌وظیفه خود شانه خالی کند. ابن ابی الحدید نقل میکند که پس از جنگ احد فاطمه (س) با گروهی از زنان مدینه از خانه خارج شد و چون چهره مجروح پدرش را دید او را در آغوش گرفت و خون از صورت مبارکش پاک کرد؛ سپس آبی فراهم نمود و خون‌های چهره رسول خدا را شست و شمشیر او را پاک کرد.
همچنین می‌نویسد: زنانی که از مدینه آمده بودند چهارده نفر بودند که زهرا (س) یکی از آنان بود و آب‌ونان با خود به جبهه برده و در کنار رزمندگان از مجروحین پرستاری می‌کردند.
همچنین علی (ع) نقل میکند: ما به همراه پیامبر (ص) در جریان حفر خندق بودیم که فاطمه (س) با تکه نانی نزد پیامبر (ص) آمد و آن را به خدمت او برد. پیامبر (ص) فرمود: این چیست فاطمه عرض کرد: از نانی است که برای دو فرزندم پختم، این تکه آن را برای شما آوردم. پیامبر (ص) فرمود: دخترم! این اولین غذایی است که بعد از سه روز وارد دهان پدرت می‌شود
حمایت از همسر و مهم‌تر از آن حمایت از حریم ولایت
یکی از مهم‌ترین شاخصه‌هایی که در ژرفابخشی محبت و در پی آن، استحکام خانواده مؤثر است، حمایت از همسر است. زن و شوهر در زندگی، غیر از نقش همسری در دیگر روابط اجتماعی و سیاسی نیز نقش‌هایی بر عهده‌دارند. یکی از نمونه‌های تأثربرانگیز، دفاع حضرت فاطمه زهرا (س) از همسر بزرگوارش در جریانی است که علی (ع) را با اکراه و اجبار برای گرفتن بیعت به مسجدالنبی می‌بردند. فاطمه (س)، بانوی دوعالم، برای دفاع از علی (ع) تا درب مسجد آمد و در تأکید بر یاری همسرش چنین فرمود: «به خدا سوگند،ای سلمان! از درب مسجد مدینه پا بیرون نمی‌گذارم تا آنکه پسرعموی خود را با چشمان خودم سالم ببینم.»
از مهم‌ترین و بارزترین قله‌های زندگی بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا (س) دفاع ایشان از حریم ولایت امیرمومنان علی (ع) و خطبه فدکیّه آن حضرت است؛ که سرانجام آن حضرت در راه دفاع از ولایت مجروح شده، نوزادش محسن (ع) را سقط کرده و به شهادت رسید.
خلاصه ماجرا همان است که در نامه خود عمر ملعون به معاویه آمده است. در بخشی از آن چنین می نویسد:
وقتی درب خانه را آتش زدم (آنگاه داخل خانه شدم) ولی فاطمه درب خانه را حجاب خود قرارداد و مانع از دخول من و اصحابم شد. با تازیانه آن‌چنان بر بازوی او زدم که مانند دملج (بازوبند) اثر آن بر بازوی او ماند؛ آنگاه صدای ناله او بلند شد؛ چنان‌که نزدیک بود به حال او رقت کنم و دلم نرم شود؛ ولی به یاد کشته‌های بدر و اُحد که به دست علی کشته‌شده بودند… افتادم، آتش غضبم افروخته‌تر شد و چنان لگدی بر درب زدم که از صدمه آن جنین او (به نام محسن) سقط شد. در این هنگام، فاطمه چنان ناله زد، پس فریاد زد: ای پدر بزرگوار! ای رسول خدا! چنین با عزیز دلت و دخترت رفتار کردند.
سپس فریاد کشید: فضه به فریادم برس که فرزندم را کشتند. سپس به دیوار تکیه داد و من او را به کنار زده، داخل خانه شدم. فاطمه در آن حال میخواست مانع (بردن علی) شود، من از روی روسری چنان سیلی به‌صورت او زدم که گوشواره از گوشش به زمین افتاد.
همه این رویدادهای تلخ و دردناک حضرت زهرا (س) را به بستر بیماری کشاند و به شهادت ایشان در سن ۱۸ سالگی منجر شد و بنا بر وصیت خویش شبانه و به‌صورت پنهانی دفن گردید، به‌طوری‌که محل قبر شریف ایشان تاکنون نامعلوم است.
الا لعنه‌الله علی القوم الظالمین
یادداشت از زینب معدنپور فعال فرهنگی و کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
ثبت دیدگاه