آبانبارها در کاشان بسیار مظلوم واقع‌شده‌اند
بالغ‌بر ۸۰ آب‌انبار در محلات کاشان وجود دارد. این میراث عمدتاً وقفی انتفاعی، پیوند جدایی‌ناپذیری از قنات دارد. وقف و امور خیریه به‌عنوان گزاره‌های دینی؛ جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و تمدن اسلامی دارد. متأسفانه امروزه تعداد قابل‌توجهی از آب‌انبارهای کاشان متروک مانده و راچینه آنها محل ریختن زباله، تخلیه‌ی نخاله و نگهداشت مصالح شده و به عبارتی جدای از آسیب‌ها، مکانی برای بروز انواع بیماری‌ها، رشد حشرات و ناقل میکروب گردیده است. متأسفانه آبانبارها در کاشان بسیار مظلوم واقع‌شده‌اند.
ساخت‌وساز در حریم آبانبارها
برخی دیگر در حریم آبانبارها ساخت‌وساز می‌کنند؛ برخی نیز تصرفاتی روی مخازن آبانبارها دارند. با از بین رفتن هر آب‌انبار به‌عنوان میراث فرهنگی/دینی ما، در حقیقت بخشی از هویت و اصالت فرهنگ وقف در این شهرستان مذهبی از بین می‌رود. بااین‌وجود با بی‌تدبیری کامل از طریق به هم ریختن ترکیب سر در و مسدود کردن صرف سردر یا بخش ورودی با میله‌های آهنین زمخت و ناهماهنگ با یکدیگر، این بناها از چرخه‌ی بناهای قابل‌استفاده، خارج‌شده‌اند، هرچند تجربه نشان داده مسدود کردن ورودی با میله جدای از مخدوش کردن منظر زیباشناسی برای جلوگیری از مشکلات مذبور نیز چاره‌ساز نبوده است. اشخاص دیگر نیز پا را فراتر گذاشته‌اند و تلاش می‌کنند تا این مکان‌ها را با بهانه‌هایی نظیر سقوط افراد و یا حتی باهدف افزایش و آزادسازی فضاهای عمومی و معابر آن را کامل تخریب کنند.
نبود اعتبارات مناسب برای حفظ آبانبارها
یکی از مشکلات اصلی در کنار فقدان همگرایی مسئولین شهر برای مدیریت و حفاظت، فقدان ردیف اعتباری دولتی برای حفظ، احیا، نگهداری و مرمت آبانبارها است و می‌طلبد که مردم و خیرین این حوزه همان‌گونه که در احداث این بناها اقدام کرده‌اند برای نگهداری از این سرمایه‌های ارزشمند تاریخی پیش‌قدم باشند. اداره اوقاف به‌عنوان متولی اصلی وقف و امور خیریه نیز آبانبارها را به حال خود رها کرده و از تخریب آنها اغماض می‌کند درحالی‌که برخی از این آبانبارها هنوز می‌توانند کاربری گذشته خود را داشته باشند و یا تحت شرایطی که گفته خواهد شد به مراکز فرهنگی هر محله تبدیل شوند.
وقف به دلیل تأثیرات همه‌جانبه و مختلفی که دارد، اگر در فرهنگ جامعه نهادینه شود، بالتطع می‌تواند به‌عنوان یک عنصر پیشران در توسعه پایدار کشور محسوب شود. در کاشان حتی این بناهای تاریخی از داشتن تابلو یا مشخص بودن روی نقشه محروم هستند تا مردم بدانند کجا بخشی از شاهکار معماری یا تاریخشان را می‌توانند مشاهده کنند.
پس از مرتفع کردن مشکلات مذکور به احیای آنها مبادرت خواهیم کرد.
بدون شک اولویت احیا با کاربری اصلی بنا خواهد بود، یعنی آسیب‌شناسی و فراهم کردن مقدمات آبگیری آب‌انبارهای سالم. سپس، درصورتی‌که بخشی از آب‌انبار به‌مانند سردر یا راه‌پله تخریب‌شده باشد می‌توان از مخزن آن برای ذخیره‌ی آب در زمان قطع آب شهر یا زمان ترکیدگی لوله در زمستان، خشک‌سالی، قحطی، آبیاری فضای سبز، یا آب برای خودروهای آتش‌نشانی یا به‌عنوان سردخانه‌های عمومی شهر استفاده کنیم و یا در مواقع جنگ و بمباران شهرها و تخریب منابع و یا مسموم شدن آب توسّط نیروهای دشمن و خرابکاران، می‌تواند بهترین جایگاه آب‌رسانی به مردم شهر باشد
در آخر زمانی که استفاده از مخزن یا تنوره به دلایلی مانند سوراخ بودن یا ترک و. میسر نیست می‌توان آنها را به مراکز فرهنگی هر محله تبدیل نمود و جدای از استفاده‌ی ساکنین، آنها را با تمهیدات ویژه و اولویت‌بندی، به‌عنوان جاذبه‌های نقطه‌ای در مسیرهای گردشگری کاشان طراحی کرد و سپس با آموزش به راهنمایان فرهنگی و معرفی این سازه‌ها در بروشورهای گشت‌های مسافرتی به کاشان، به‌راحتی آن را به بخشی از تجارب میراثی مسافران تبدیل نمود و از منافع آن در جهت مدیریت و حفاظت هرچه بهتر خود سازه استفاده نمود.
بازدید گردشگران
مطمئناً اگر ملاحظات ایمنی (مقاوم‌سازی راچینه و.) و بهداشتی رعایت شود، جدای از بازدید گردشگران از اینکه از یک آب‌انبار به‌طور سنتی پایین بروند و آب بنوشند لذت خواهند برد تجارب خوبی را رقم خواهند زد.در این راستا پیشنهاد‌هایی برای بهره‌وری از فضای آبانبارها درصورتی‌که قابل احیا و آبگیری نباشند ارائه می‌شود:
موزۀ آب/ نمایشگاه کتاب، عکس و اشیای قدیمی/ مرکز صنایع‌دستی/آمفی‌تئاتر فرهنگی / کارگاه آموزشی /-تالار سخنرانی و گردهمایی و تفکر/-کتابخانه و سالن مطالعه و…
در مواقع اضطراری و به‌طور خاص در شهری همچون کاشان، زلزله می‌توان از فضای آبانبارها به‌عنوان یک سازه پدافند غیرعامل استفاده کرد. اکنون زمان آن فرارسیده تا به آبانبارها هویت و اعتباری دوباره بخشیده شود، زمان آن است که غبار فراموشی را از این وصیت‌نامه‌های ملموس تاریخ بزداییم و اگر آبی در آن نمی‌ریزیم، حداقل غبار آنها را پاک‌کنیم و درهایشان را برای درس‌آموزان نسل کنونی باز بگذاریم.
حسین ذاکری کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی و کنشگر حوزه میراث فرهنگی
ثبت دیدگاه